Niniejsze opracowanie pragnie przybliżyć pierwsze lata funkcjonowania Studium Teologii we Włocławku, które były czasem jego organizowania i formowania profilu działalności. Piszący te słowa był jego współtwórcą i pierwszym dyrektorem. Stąd tekst ma również charakter świadectwa o okolicznościach utworzenia tej instytucji Kościoła Włocławskiego. Pierwszy mały jubileusz, jakim jest 10-lecie utworzenia Studium, stanowi dogodną okazję, by utrwalić to świadectwo w formie skromnej publikacji.
Wyzwanie czasów
Przemiany ustroju politycznego, jakie zostały podjęte w Polsce po 1989 r. w następstwie bardzo trudnego dochodzenia do ugody społecznej, określanej jako rozmowy Okrągłego stołu, postawiły Kościół katolicki w kraju wobec zupełnie nowych wyzwań, zarówno na polu katechizacji jak i budowania kultury chrześcijańskiej na drodze otwartego, aktywnego włączania się katolików do struktur politycznych i społecznych. Nowa sytuacja, na tle ówczesnego eksperymentowania politycznego i gospodarczego, szlachetnych zrywów a jednocześnie i chaosu, rozbudzonych na nowo nadziei społecznych a zarazem doświadczania goryczy zawiedzenia, bezlitośnie odsłaniała jak bardzo dotkliwy jest brak przygotowanego do tych zadań teologicznie uformowanego i zaangażowanego chrześcijańskiego laikatu.
W wymiarze pastoralnym bezpośrednio najbardziej palące braki zaznaczyły się na polu katechetycznym w 1990 r., kiedy do programów szkolnych powróciło w pełnym wymiarze nauczanie religii. Okazało się, że do nauczania religii brakuje przygotowanych katechetów. Wydział Katechetyczny przy Kurii diecezjalnej we Włocławku był w stanie sprostać jedynie w ograniczonym zakresie zadaniom formacji. Działający w tym czasie Instytut Wyższej Kultury Religijnej o trzyletnim cyklu zajęć, był faktycznie jedynym ośrodkiem w diecezji, który zajmował się względnie systematyczną formacją teologiczną laikatu, nie dając jednak specyficznej, w szerokim wymiarze, formacji pedagogicznej i katechetycznej. Mimo to przyjęta była w diecezji włocławskiej praktyka, że absolwenci IWKR mieli tytuł do ubiegania się o misję kanoniczną do nauczania religii w zakresie Szkoły Podstawowej lub pracy w duszpasterskich punktach poradnictwa rodzinnego. Trudno przeto było się dziwić, że osoby, którym w 1990 r. powierzono nauczanie religii - choć w większości były jeszcze do tego nie przygotowane merytorycznie - zaczęły się kierować się do włocławskiego IWKR, który miał swą siedzibę w Wyższym Seminarium Duchownym. Bardzo wymowną sytuację przyniósł dzień 13 październi¬ka 1990 r., kiedy w trakcie prowadzenia zajęć w ramach programu czwartego semestru IWKR-u, niespodziewanie na salę wkroczyła ponad 60 osobowa grupa nowo zaangażowanych w szkołach nauczycieli religii, wprost z żądaniem przyjęcia ich w nadzwyczajnym trybie na zajęcia. Tego dnia wracali oni ze spotkania, organizowanego dla nich przez Wydział katechetyczny Kurii biskupiej.
Przy postawie szerokiego zrozumienia dla nowej sytuacji ze strony ówczesnego rektora Seminarium Duchownego, ks. Wojciecha Hanca, dyrektor IWKR-u zdecydował się na utworzenie nowej grupy słuchaczy Instytutu. Należy nadmienić, że decyzja ta łączyła się przecież z koniecznością oddania przez Seminarium do dyspozycji Instytutu w każdą sobotę jeszcze jednej sali wykładowej, a tym razem chodziło o największą z nich - aulę św. Tomasza.
Zapisy na nową grupę zajęć w IWKR, składane dokumenty, a w międzyczasie bliższe przyjrzenie się kandydatom odsłaniały strony, które nie napawały optymizmem. Tytułem przykładu, niech będzie tu wolno przytoczyć przypadek, kiedy pośród osób składających papiery o przyjęcie na IWKR - jako przyszli katecheci - znalazł się i funkcjonariusz UB, który utrwalił się w pamięci ks. dyrektora Instytutu, trzynaście lat wcześniej, z bardzo upokarzających rozmów w przeciągu kilku miesięcy w urzędzie paszportowym, przed otrzymaniem paszportu na studia zagraniczne.
Rok akademicki dla nowej grupy rozpoczął się w terminie nietypowym jak na studia, bo już od początku lutego 1991 r., bez oczekiwania na właściwy ku temu termin we wrześniu. Chodziło bowiem o to, by można było jak najprędzej przystąpić do zajęć.
Praca z nowo przyjętą grupą, która na początku liczyła aż 120 osób, niejednokrotnie potwierdzała niepokojące pytania odnośnie faktycznych motywacji tak licznie zgłaszających się osób do katechizacji szkolnej. Po pierwszym roku studiów w dzienniku zajęć na IWKR, pod datą 25 stycznia 1992 r. widnieje adnotacja ks. dyrektora o następującej treści: „Ideowość, zainteresowanie sprawą Kościoła - niskie. Frekwencja na zajęciach średnio nie przekraczała 60%. W ostatnim dniu zajęć, kiedy ostatnie dwie godziny wykładowe poświęcone były na uroczyste zakończenie I-go roku pracy, wzięło udział tyko 48 osób”.
Po pierwszym roku doświadczeń w nowych polskich realiach polityczno-społecznych, narzucała się wprost konieczność stworzenia w środowisku włocławskim własnego ośrodka akademickiego o gruntowniejszej formacji teologicznej dla zaangażowanego laikatu, a tym samym o szerszej możliwości oddziaływania. Taka konieczność rysowała się powoli także przed środowiskiem katechetycznym, gdzie władze oświatowe jedynie czasowo odłożyły wymagania od nauczycieli wykształcenia wyższego. Do końca 1991 r. w diecezji przeważała opcja, że taki ewentualny instytut można było utworzyć jedynie w oparciu o współpracę z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Z drugiej strony Wydział Teologiczny KUL-u, sam przeciążony istniejącymi już licznymi formami współpracy z Seminariami i instytutami teologicznymi z diecezji rejonu południowo wschodniego, z obiektywnych względów nie przejawiał woli w tym kierunku. To wszystko faktycznie uniemożliwiało w ogóle podjęcie sprawy.
Nowa szansa - Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie
Od 3 maja 1988 r. rozpoczął działalność Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, składający się z dwóch Sekcji: Św. Jana Chrzciciela i Św. Andrzeja Boboli. Formuła organizacyjna studiów Papieskiego Wydziału obejmowała współpracę naukową z kilkoma ośrodkami specjalistycznych studiów kościelnych, jak Salezjański Instytut Wychowania Chrześcijańskiego czy Studium Muzyczno-Liturgiczne. To było zachętą dla ks. dyrektora IWKR, by podjąć wstępne kontakty i starania o rozszerzenie na podobny sposób współpracy naukowej również z ośrodkiem włocławskim. Drogę ku temu w rzeczywistości najbardziej przetarły osobiste kontakty na płaszczyźnie koleżeńskiej współpracy przy prowadzonym wówczas procesie beatyfikacyjnym 108 Męczenników, z prodziekanem wspomnianego wyżej Papieskiego Wydziału Teologicznego, ks. prof. Ludwikiem Królikiem . Możliwości utworzenia takiego instytutu, który w oparciu o współpracę naukową z Wydziałem, dawałby oczekiwany status włocławskim studentom teologii, zaczynały teraz nabierać bardzo realnych wymiarów, tym bardziej, że sprawę podjął bardzo żywo jeszcze w kwietniu 1992 r. nowy Ordynariusz diecezji włocławskiej, ks. prof. Bronisław Dembowski, który do końca roku akademickiego 1991/1992 nadal pełnił funkcję dziekana tegoż Wydziału. Na najbliższym wtedy posiedzeniu Rady Wydziału, 6 maja, ks. Biskup osobiście przedstawił tę sprawę i poparcie dla niej jako Dziekana. Po pozytywnej decyzji Rady, oraz kolejno jej aprobacie przez Wielkiego Kanclerza, ks. kard. Prymasa, Józefa Glempa, droga do utworzenia nowego instytutu i kolejno jego afiliacji do Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie została otworzona. Prace nad przygotowaniem całości spraw, Biskup Włocławski zlecił dyrektorowi IWKR.
Rozpoczęło się teraz przygotowanie propozycji najpierw przekształcenia Instytutu Wyższej Kultury Religijnej w nowy instytut naukowy, opracowanie statutu, opracowanie stosownego programu dydaktycznego, zorganizowanie struktur, a potem starań w Kongregacji Studiów i Seminariów o aprobatę na włączenie tegoż instytutu w struktury Wydziału. Starania wobec Kongregacji były prowadzone przez pośrednictwo Nuncjusza Apostolskiego, ks. abp. Józefa Kowalczyka, który od samego początku okazywał duże zrozumienia i poparcie dla tworzonego dzieła.
W trakcie tych prac, gdy wyłaniały się liczne trudności, nasuwało się niekiedy pytanie, czy wobec ogromu zadań jakie czekały, nie należałoby przesunąć otworzenie nowego instytutu do roku 1993, by można było jak najstaranniej przygotować całe dzieło. Przeważyła jednak determinacja dyrektora, który był przekonany, że wobec palących potrzeb nie można było pozwolić na stratę całego roku czasu. Nowy instytut miał przeto rozpocząć działalność jeszcze we wrześniu 1992 r.
Na początku tegoż miesiąca września najważniejsze kwestie formalne ze strony Wydziału i diecezji - mimo trudności - były już gotowe, podobnie jak i szczegółowa wizja działalności nowego instytutu.
Utworzenie Studium Teologii we Włocławku
Nowy instytut, który teraz miał przybrać profil akademickich studiów teologicznych zaocznych, musiał najpierw zaistnieć w diecezji od strony formalnej. Punktem wyjścia dla niego był dotychczasowy Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Otrzymał teraz nazwę „Studium Teologii we Włocławku”, zaproponowaną przez jego organizatora. Tytuł ma oddawać dwie sprawy: będzie to instytut, gdzie uwaga skupi się na formacji teologicznej pod kątem służby ewangelizacji; słowo „studium” natomiast naprowadza na akademicki charakter poznawania teologii.
Stosownym aktem prawnym był dekret Biskupa Włocławskiego, Bronisława Dembowskiego, z dnia 29 września 1992 r. , który przekształcił działający od 19 X 1983 Instytutu Wyższej Kultury Religijnej we Włocławku w Studium Teologii we Włocławku, działającego w ramach Diecezji Włocławskiej, zatwierdzając jednocześnie jego Statut. Nadzór nad Studium należał do Biskupa diecezji, a siedzibą - podobnie jak w przypadku poprzedniej instytucji - pozostało Wyższe Seminarium Duchowne. Pierwszym dyrektorem Studium został mianowany jeszcze tegoż samego dnia , piszący te słowa, dotychczasowy dyrektor IWKR-u. Wkrótce powołany został również wicedyrektor, co należało do wymogów statutowych, którym był ks. dr Zdzisław Pawłowski, wykładowca teologii biblijnej w Wyższym Seminarium Duchownym .
Statut Studium, po odniesieniu się do podstaw prawnych nowego instytutu, precyzował, że celem Studium jest umożliwienie zainteresowanym osobom pogłębienia znajomości prawd objawionych i nauki Kościoła; zaangażowanie w dzieło ewangelizacji i pomoc w szczerym umiłowaniu prawd Bożych (p. 2).
Zasadniczym nowym elementem był profil zajęć, ujęty w p. 6 Statutu, gdzie zostało określone, że Studium prowadzone jest w dwóch cyklach: cyklu pięcioletnim, odpowiadającym wymogom katolickich fakultetów teologicznych, oraz cyklu trzyletnim, o programie odpowiadającym byłemu IWKR. Chodziło o to, by nie zamykać możliwości kształcenia tym osobom, które nie były zainteresowane pełnym wymiarem zajęć, a pragnęły ukończyć rozpoczęty przed rokiem cykl IWKR-u. W intencji organizatorów, ta forma była pomyślana jedynie pod kątem dokończenia powyższego profilu trzyletniego, który zamykał się w 1994 r. Tak też się stało; po 1994 r. cykl ten nie był już wznawiany.
Zajęcia w ramach Studium, które teraz przybrało charakter akademickiego studium zaocznego, prowadzone były w soboty i obejmowały wykłady, ćwiczenia i seminaria naukowe (p. 7). Kończyły się egzaminem ex universa theologia i przedłożeniem pracy dyplomowej, spełniającej wymogi pracy magisterskiej. Wykłady i seminaria prowadzą profesorowie Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku oraz profesorowie zaproszeni z innych ośrodków naukowych (p. 8).
Zgodnie ze Statutem (p. 9), wykłady i seminaria obejmowały następujące dyscypliny:
1° Filozofię chrześcijańską: historia filozofii, metafizyka, filozofia przyrody; filozofia Boga, etyka
2° Propedeutykę biblijno - teologiczną
3° Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu
4° Patrologię
5° Teologię systematyczną: fundamentalna, dogmatyczna, moralna, życia
wewnętrznego
6° Teologię praktyczną Kościoła: teologia pastoralna, liturgia, katechetyka
7° Prawo kanoniczne
8° Historia Kościoła
9° Religioznawstwo
10° Katolicką naukę społeczną
11° Pedagogikę ogólną
12° Studium języka łacińskiego
13° Inne zagadnienia wybrane.
Jako program minimum, ratio studiorum przewidywało w całości dla cyklu pięcioletniego 900 godzin wykładowych; natomiast dla trzyletniego - jak dotychczas dla IWKR-u, 420 godzin wykładowych.
Seminaria naukowe przewidziane były z następujących dziedzin: Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, patrologia, teologia dogmatyczna, teologia moralna, teologia liturgii, katechetyka, prawo kanoniczne. Dla uczestników seminarium z katechetyki, poza zajęciami były przewidziane jeszcze dodatkowo ćwiczenia praktyczne.
Ze względu na charakter studium zaocznego, szczególny nacisk kładziony jest na pracę indywidualną, na bazie literatury przedmiotu.
Oddzielną kwestią pozostawała sprawa języków nowożytnych, których znajomość przynajmniej na poziomie pozwalającym na elementarne korzystanie z literatury teologicznej obcojęzycznej. Bardzo skondensowany czasowo program zajęć, przewidziany przez szczegółowe „ratio studiorum” dla Studium, uniemożliwiał przy pięcioletnim cyklu zajęć w wymiarze ośmiu godzin dziennie na wprowadzenie nauki tych języków do siatki zajęć. W tej sytuacji, jako tymczasowa formuła przyjęta została wersja zaliczania indywidualnego tych języków (do wyboru: włoski, angielski, niemiecki) na trzecim roku studiów.
Oparcie Studium o struktury Seminarium Duchownego otwierało dla studentów możliwość korzystania z Biblioteki seminaryjnej. Była to wprost nieoceniona pomoc, bez której w ogóle byłoby niemożliwe podejmowanie autentycznego studiowania teologii.
Przygotowania do utworzenia Studium Teologii były znane dotychczasowym słuchaczom IWKR. Informował ich o tym oficjalnie w maju i czerwcu ks. dyrektor. Pozytywna, o ile nie wprost entuzjastyczna, odpowiedź ze strony większości z nich na nową propozycję studiów, jeszcze bardziej utwierdzała w słuszności podjętego dzieła. Tymczasem 25 stycznia 1992 r. zakończony został cykl zajęć dla pierwszej grupy słuchaczy IWKR, która je rozpoczynała w 1989 r. Obok działającej od 1991 r. liczbowo bardzo licznej II grupy, w lutym 1992 r. otworzone zostały zajęcia dla kolejnej. Liczba zgłaszających się kandydatów, tak z terenu diecezji włocławskiej jak i spoza niej, stanowiła kolejną konkretną ilustrację jak duże jest zainteresowanie uzyskaniem wykształcenia teologiczno-katechetycznego. Gdy w maju 1992 r. było już pewne jaki kierunek obierze w przyszłości Instytut, wstępnie rozpoczęło się formowanie składu osobowego przyszłego I-go roku studiów w nowym ośrodku. W sumie, po przejściu do Studium ok. 60 % dotychczasowych słuchaczy IWKR i napływie nowych kandydatów z czerwcowego naboru na pierwszy rok, lista studentów I-go roku Studium cyklu pięcioletniego w dniu rozpoczęcia jego działalności liczyła 109 osób. Druga grupa, z cyklu trzyletniego, liczyła 40 osób.
Uroczysta inauguracja pierwszego roku działalności Studium Teologii odbyła się w dniu 3 października 1992 r. Tegoż dnia o godz. 9.00 w bazylice katedralnej studenci Studium wraz ze swymi wykładowcami i zaproszonymi gośćmi zgromadzili się najpierw na okolicznościowej Liturgii, której przewodniczył ks. biskup Ordynariusz. Druga część miała miejsce w auli im. Prymasa Tysiąclecia w Seminarium Duchownym. Prodziekan Papieskiego Wydziały Teologicznego w Warszawie, ks. prof. Ludwik Królik, przedstawił zgromadzonym historię utworzenia Wydziału oraz przybliżył problematykę współpracy naukowej Studium włocławskiego z Wydziałem i perspektywy jego włączenia w struktury Wydziału. Wykład inauguracyjny na temat „Eklezjalny wymiar lektury Pisma św.” wygłosił ks. dr Ryszard Rumianek, wykładowca teologii biblijnej na Wydziale.
Funkcjonowanie nowego ośrodka akademickiego stało się faktem.
Umowa o współpracy naukowej z Papieskim Wydziałem Teologicznym
Kolejnym etapem nowego działa miało być teraz formalne zawarcie umowy między dwoma wyżej wymienionymi ośrodkami, Papieskim Wydziałem i Studium Teologii. Umowa taka została zawarta i podpisana w Warszawie w dniu 14 października tegoż roku przez reprezentanta z jednej strony Wydziału - Sekcji św. Jana Chrzciciela, ks. prof. L. Królika, oraz z drugiej reprezentanta Studium, jego dyrektora ks. dr Tomasza Kaczmarka. Dokument został zaopatrzony w pieczęci uczestniczących stron.
W powyższej Umowie zostało ujęte, że jej „celem jest wzajemna współpraca i pomoc na odcinku dydaktycznym, naukowy i wydawniczym, zmierzająca do pogłębienia i lepszego zrozumienia współczesnej myśli teologicznej w Kościele” (p. 1). W jej realizowaniu obydwie strony będą kierowały się kościelnym prawodawstwem powszechnym, własnymi statutami oraz regulaminami studiów, zatwierdzonymi przez Konferencję Episkopatu Polski i Stolicę Apostolską (p. 2).
Według Umowy, cykl zajęć akademickich w Studium Teologii we Włocławku został uznany przez Wydział za równorzędny ze swoim studium podstawowym (p. 3). Konsekwencją tego była możliwość uzyskania stopnia magistra teologii z pełnymi prawami państwowymi, czego warunki ujęto w kolejnych punktach Umowy (pp. 4; 5).
Zgodnie z p. 9 Umowy, jej wejście w życie zostało przewidziane po podpisaniu jej przez Wielkiego Kanclerza Wydziału, ks. kard. Prymasa Józefa Glempa i Biskupa Włocławskiego, Bronisława Dembowskiego. Ich podpisy i pieczęci zostały złożone pod Umową jeszcze tegoż samego dnia, podobnie jak i Nuncjusza Apostolskiego w Warszawie, ks. abp. Józefa Kowalczyka. Ks. abp Nuncjusz w krótkim czasie przekazał Umowę wraz z wymaganą szczegółową dokumentacją do zatwierdzenia przez Watykańską Kongregację Studiów i Seminariów. To dopiero decydowało o wejściu w skutki prawne.
Zanim nastąpiło zatwierdzenie, okazało się jeszcze koniecznym szczegółowe doprecyzowanie przedłożonego ratio studiorum dla Studium. Kongregacja postawiła przede wszystkim wymóg rozszerzenia programu zajęć z teologii do czterech lat, obok pierwszych dwóch lat o profilu filozoficznym, oraz zażądała jednoznacznego zaznaczenia, że nie jest to program formacyjny dla ewentualnych kandydatów do świeceń kapłańskich . Po uzupełnieniu zasygnalizowanych niedopracowań, w czym ułatwiło sięgnięcie do rozwiązania wypracowanego wcześniej, przy organizowaniu Wyższego Instytutu Wiedzy Religijnej w Koszalinie, Umowa powyższa uzyskała aprobatę Stolicy Apostolskiej, a „model włocławski” stał się kolejno wzorem dla organizowania w następnych latach innych tego rodzaju instytutów, m.in. w Siedlcach.
Aprobata ze strony Kongregacji została wyrażona w dniu 15 kwietnia 1993 r. w formie stosownego dekretu (Prot. N. 1790/92), z podpisami ówczesnego Prefekta Kongregacji, kard. Pio Laghi oraz jej Sekretarza, abp. Jose Saraiva Martins. Dekret zredagowany w języku łacińskim ujmuje, że Kongregacja po wnikliwym rozpatrzeniu całości z tym związanych spraw, stwierdzeniu ich zgodności z normami kanonicznymi, przychyla się do prośby przedłożonej przez Wielkiego Kanclerza PWTW, Abp. Metropolitę Warszawskiego, i ustanawia oraz ogłasza afiliację Studium Teologii we Włocławku do Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie, rozciągając kościelną osobowość prawną Wydziału na Studium i udzielając prawa uzyskiwania przez absolwentów Studium tytułu akademickiego „magisterium z teologii”, któremu odpowiada bakalaureat na rzymskich fakultetach papieskich.
Akt ten był ukoronowaniem podejmowanych wcześniej starań. Studium Teologii we Włocławku teraz zaistniało jako kościelny pełnoprawny akademicki ośrodek formacji teologiczno-pastoralnej. Na mocy uregulowań prawnych, w wyniku stosownych umów o statusie wyższych uczelni papieskich oraz trybie i zakresie uznawania przez państwo nadawanych przez nie stopni i tytułów naukowych, podjętych między Rządem - wówczas jeszcze PRL - a Konferencją Episkopatu Polski , Studium włocławskie nabierało tym samym i praw państwowych. W tym charakterze po raz pierwszy mogło 25 września 1993 r. inaugurować swój kolejny rok działalności.
Funkcjonowanie Studium Teologii w latach 1992-1994
Dla ukazania pełniejszego obrazu nowego instytutu należałoby przybliżyć przynajmniej niektóre aspekty związane z jego funkcjonowaniem w pierwszym okresie.
B a z a l o k a l o w a. Statut Studium z 29 września 1992 r. określał, że jego siedzibą jest Wyższe Seminarium Duchowne we Włocławku, którego kadra naukowa miała stanowić oparcie tak samo i dla Studium. Nie trudno było przewidzieć, że najpóźniej po dwóch latach działalności Studium pojawi się problem odnośnie do bazy lokalowej. Jedynie bowiem w charakterze tymczasowych rozwiązań Seminarium udostępniało swoje dwie największe sale wykładowe dla potrzeb Studium: aulę św. Tomasza oraz dotychczasowa salę wykładową IWKR, usytuowaną na pierwszym piętrze nad refektarzem alumnów. Do tego dochodziło jeszcze pomieszczenie na sekretariat Studium. W auli teologicznej odbywały się zajęcia
dla I-go roku cyklu studiów magisterskich, natomiast w drugiej sali miał zajęcia cykl trzyletni studiów. Z pomieszczeń tych Studium korzystało bez opłat, pokrywając jedynie stosunkowo niewielkie koszty związane z bieżącego ich używania. Faktycznie było to wszystko, co w ówczesnej sytuacji Seminarium mogło udostępnić dla Studium.
W perspektywie napływu kolejnych roczników, koniecznym było organizowanie no-wych pomieszczeń. Wydawało się, że dogodnym rozwiązaniem będzie adaptowanie do potrzeb Studium domu katechetycznego przy parafii katedralnej we Włocławku, posesji przy ul. Gdańskiej 6, gdzie były dwie obszerne sale wraz z zapleczem sanitarnym. Po wprowadzeniu nauki religii do programu szkolnego, dom ten pozostawał faktycznie wykorzystany w niewiel¬kim stopniu przez parafię. Kwestie przeznaczenia domu na potrzeby Studium dopełnione zostały na drodze decyzji Kurii biskupiej. Przed Studium stanęło teraz zadanie gruntownego wyremontowania pomieszczeń i dostosowanie całości budynku do nowych potrzeb. Odnowio¬ny dom był wykorzystywany przez Studium jedynie w soboty, pozostając w przeciągu tygod¬nia nadal do dyspozycji parafii. Z tego tytułu sprawy ogrzewania budynku przejęła parafia. Rzeczywistość jednak niejednokrotnie gorzko przypominała, że jest inaczej niż w uzgod¬nie¬niach. Gdy nadeszły zimowe miesiące w pierwszym semestrze roku 1993/1994, zdarzyły się aż trzy soboty, kiedy dom pozostawał całkowicie nie ogrzany, a w pozostałe soboty raczej do nielicznych należały takie przypadki, kiedy na salach była należyta temperatura.
Wkrótce po rozpoczęciu zajęć na ul. Gdańskiej zaczęły się kłopoty innej natury. Rok 1993 i 1994 zaznaczył się we Włocławku tym, że wobec instytucji i obiektów kościelnych nasiliły się akty wandalizmu ze strony „nieznanych sprawców”, wobec których organa bezpieczeństwa miasta nie okazywały zainteresowania, by ich wykryć. Tego również doświadczało Studium: jedynie w październiku 1993 r. trzykrotnie były wybijane duże szyby okienne.
F i n a n s e. Statut Studium w p. 12 określał, że koszty funkcjonowania pokrywane są ze składek uczestników. Z konieczności, przy ówczesnych realiach gospodarczych, jaskrawo ujawniającym się zubożeniu ludności, musiały one być minimalne. Z funduszu gromadzonego w ten sposób pokrywane był bieżące koszta działania instytucji i wynagrodzenie dla wykła-dowców. W roku akademickim 1992/1993 regularnie niemal połowa wpływów z miesięcznych opłat była odkładana na potrzeby remontu wspomnianego wyżej domu katechetycznego, które miały rozpocząć się niezwłocznie w lipcu tegoż roku. Skromny budżet z konieczności nie przewidywał wtedy wynagrodzenia dla dyrektora czy wicedyrektora. Z podobnych racji nie było możliwe zatrudnienie jednej osoby na pół etatu do prowadzenia prac w sekretariacie. To było przewidziane dopiero od początku roku akademickiego 1994/1995.
P e r s o n e l. Dopóki Studium liczyło tylko dwie grupy studentów, kierowanie instytutem, prace organizacyjne i obsługa sekretariatu faktycznie skupiała się w ręku dyrektora, którego wspierali zastępca dyrektora, a zwłaszcza grono woluntariuszy spośród studentów i alumnów Seminarium. W poczuciu obowiązku dania świadectwa prawdzie, należy powiedzieć, że właśnie alumni Seminarium włocławskiego byli zawsze najbardziej niezawodnymi pomocnikami gdy rysowały się niekiedy bardzo zaskakujące problemy, od poważnych do bardziej prozaicznych, jak zadbanie o należyte nagłośnienie na sali czy ilość krzeseł dla studentów. Pełnym wdzięczności wspomnieniem z tych prac należałoby objąć osobę p. Wiesławy Czerskiej (tragicznie zmarłej w 2000 r.), która ofiarnie i sumiennie zajmowała się m.in. funduszem Studium - zbieraniem składek.
O ile w pierwszym roku działalności obsługa Studium od strony jego prowadzenia nie stanowiła faktycznie żadnego problemu, o tyle wraz z powiększaniem się ilości studentów zaczęła być coraz bardziej odczuwalna. Tym bardziej, że ks. Zdzisław Pawłowski przygotowywał się do wyjazdu rocznego zagranicę, który miał nastąpić w sierpniu 1993 r., a przede wszystkim, że właśnie w tym okresie nabierały bardzo intensywnego toku prace przy procesie beatyfikacyjnym Męczenników II wojny światowej, którego organizatorem i postulatorem generalnym był ks. dyrektor. Prace te rozciągały się wówczas na 17 diecezji i 22 zgromadzenia zakonne z całego kraju. Rysowała się przeto paląca potrzeba poszerzenia personelu. Te problemy wyrażały się m.in. w piśmie przedłożonym Biskupowi włocławskiemu w dniu 26 lutego 1993 r., gdzie dyrektor zwracał się także z prośbą o powołanie przynajmniej tymczasowo jako sekretarza Studium ks. dr Dariusza Kalińskiego, który w tym czasie ukończył swoje studia na KUL zdobyciem doktoratu i przewidywał powrót do pracy we Włocławku. Funkcję tę mógł objąć w rzeczywistości dopiero od początku lutego 1994 r.
Taka sytuacja przetrwała do końca roku akademickiego 1993/1994, tj. do 30 czerwca 1994 r. kiedy dotychczasowy ks. dyrektor Studium przejął w szerokim wymiarze prace nad beatyfikacją Męczenników Kościoła w Polsce z czasu II wojny, prowadzone teraz w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w Rzymie. Nowym dyrektorem Studium Teologii został wtedy ks. dr Jan Przybyłowski .
Z a j ę c i a w Studium odbywały się w każdą sobotę w wymiarze ośmiu godzin wykładowych, zaczynając od godz. 9.00. Semestr pierwszy rozpoczynał się od ostatniego tygodnia września, obejmując 14 dni wykładowych, podobnie jak i semestr drugi, który kończył się w ostatnią sobotę czerwca. Między semestrami była tygodniowa przerwa. Kadra dydaktyczna oparta była przede wszystkim na profesorach Wyższego Seminarium Duchownego. Wypada odnotować, że nigdy nie zdarzył się przypadek odmówienia z ich strony pomocy, kiedy dyrektor przedkładał im prośbę o podjecie zajęć dla świeckich słuchaczy teologii na Studium.
Na stałe zaprowadzona została praktyka rozpoczynania każdego dnia zajęć liturgią Mszy św. sprawowanej w kościele seminaryjnym o godz. 8.00, która cieszyła się regularnie znaczną frekwencją studentów. Liturgia należała do programu systematycznej formacji duchowej, nad czym czuwał osobiście ks. dyrektor. Do tego dochodziła prowadzona w ramach zajęć regularnie co trzy tygodnie specjalna godzina formacyjna. Chodziło o to, by od samego początku na wszelki możliwy sposób wdrożyć w specyficzny charakter studiów teologicznych, które powinny przekładać się żywe uczestniczenie w życiu Kościoła, aktywność w dziele apostolatu. Na tle ugruntowanych szeroko postaw studiowania w duchu socrealizmu, jawiło się to wprost jako konieczność.
Z upływem kolejnych miesięcy można było z satysfakcją odnotować tworzenie się coraz korzystniejszej atmosfery wokół zajęć na Studium, tak ze strony uczestników jak i kadry dydaktycznej, a także środowiska seminaryjnego. Nie bez znaczenia pozostawał także fakt, że przez dwa pierwsze lata było możliwe zorganizowanie posiłków dla studentów w refektarzu seminaryjnym w czasie południowej przerwy. Było to niezwykle znaczącą pomocą dla studentów, - wśród których nie brakowało i matek wychowujących dzieci - którzy dojeżdżali na zajęcia z miejscowości odległych o dziesiątki kilometrów. Ofiarną pomoc niosła tu zawsze s. Maria Lach (zm. w 2002 r.), która prowadziła wówczas kuchnię seminaryjną.
Piszący te słowa, miał świadomość mankamentów w funkcjonowaniu tej młodej instytucji, która pozostawała jeszcze w fazie rozwijania się i ciągłego tworzenia, zmierzając się na bieżąco z problemami i trudnościami różnej natury. Możliwości jej działania miały przecież bardzo konkretne, ograniczone ramy. Rekompensatą jednak była żywa aktywność studentów w zajęciach oraz utwierdzająca się autentyczna atmosfera jedności i zaangażowanego odkry-wania nauki Kościoła. Dwa pierwsze lata formowania Studium i jego funkcjonowania dawały tytuł do pewnego rodzaju poczucia satysfakcji z dokonania słusznego początku jak i pozwalały żywić uzasadnione przekonanie, że dzieło już nie załamie się i będzie rozwijać się pod kierunkiem nowej dyrekcji, co faktycznie nastąpiło.
ks. prof. dr hab. Tomasz KACZMAREK
pierwszy dyrektor włocławskiej filii PWTW (przyp.red.)